Interview met Adriaan Van Aken

Als motto van de voorstelling gebruik je een citaat van Jean-Marie Dedecker. Waarom?
Adriaan Van Aken: Aanvankelijk wou ik iets maken rond de ideologie van Jean-Marie Dedecker. Het citaat dat ik aanhaal, komt uit een donderspeech die hij geeft over jongeren die zich misdragen en in boetekampen terechtkomen. Ik wilde het hebben over de Amerikaanse waarden en normen waarvoor hij pleit: het recht van de sterkste. Ik wilde het hebben over mensen die daarbij uit de boot vallen en wat hun waarde in de samenleving dan is. Maar hoe meer het maakproces naderde, hoe meer Jean-Marie wegdeemsterde, en zo ook zijn ideologie. Al blijft de thematiek onderhuids nog wel aanwezig.

Hoe ging dat maakproces in z’n werk?
Ik werk altijd via écriture automatique. Ik heb een bepaalde thematiek en een bepaald soort personages in mijn hoofd en begin dan gewoon te schrijven. In dit geval heb ik ongeveer de helft van het verhaal in één ruk geschreven. Ik blijf er dingen in ontdekken die ik er nooit bewust heb ingestoken.

Zoals?
Het personage S is misschien gewoon op zoek naar drie medestanders om samen zelfmoord te plegen. In Japan heb je chatboxen waar je op kunt inloggen om zo’n zelfmoordkompanen te vinden. De meestgebruikte tactiek bij zo’n suicide group is:  samen de bergen inrijden, de randen van de ramen aftapen, alle ventilatie afsluiten, veel slaappillen slikken en dan een klein kolenkacheltje laten branden. Zo sterf je samen aan CO-vergiftiging. Ik had “Suicide Club” van Shion Shono gezien, een (bewust) B-filmachtige film over die thematiek, en blijkbaar is dat me gaan inspireren.

In Dansen Drinken Betalen en Roadmovie zijn je personages op de vlucht. Ook in Gevoelige Mensen lijkt dat aan de hand. Waarvoor vluchten ze?
Gevoelige Mensen is inderdaad het slot van een soort trilogie over vluchten. Aanvankelijk dacht ik dat de personages vluchtten voor een Dedecker-maatschappijbeeld. Maar hoewel dat er zeker in zit, denk ik dat ze vooral vluchten voor een volwassen leven met veel geplogenheden en routine. Ze gedragen zich als pubers terwijl ze allemaal in de dertig zijn.

Is dat een autobiografisch thema?
Ik denk dat mijn voorstellingen altijd een beetje autobiografisch zijn. Dat heb je met écriture automatique. In de voorstelling Naast wordt dat bewuste thema heel treffend verwoord: Sinds we volwassen zijn en kinderen hebben en huizen kopen , lachen mijn vriendinnen en ik niet meer zoveel . We klagen vooral. Ik zie ze bijna elke week. Ik mis onze oude problemen, ik mis ons toen. Dat herken ik wel. Er is geen boeiender leven dan een tienerleven waarin alles nieuw en te ontdekken is en elke emotie hevig.  ‘Vroeger was de toekomst beter’ (de werktitel van een voorstelling van Lazarus), dat gevoel zit er ook in.

In recensies over Gevoelige Mensen wordt vaak verwezen naar Generation X en andere Couplandboeken. Terecht?
Zeker. Al is ook dat er vanzelf ingeslopen. De gelijkenissen liggen in de leeftijd van de personages, het feit dat ze zich terugtrekken, het feit dat ze over dingen praten die er voor hen toe doen. En natuurlijk gaat Gevoelige Mensen ook over een generatie.

Je schetst een behoorlijk pessimistisch generatiebeeld, nietwaar?
Pessimistisch? Ik vind de gevoelige mensen optimistischer dan de meeste andere mensen, en veel sympathieker. Je mag niet vergeten dat dit allemaal met een gezonde dosis humor geschreven is. Alleen al die titel. ’t Is niet dat je die au sérieux moet nemen (lacht)

De voorstelling kantelt op het moment dat twee externe personages de wereld van de Gevoelige Mensen binnentreden. Wat betekenen zij?
De komst van radioman T heeft betrekking op de rol van de media in onze maatschappij. Ineens wordt alles uitvergroot.  Enerzijds wantrouwen de Gevoelige Mensen die snelle mediatisering. Ze liegen dat ’t zwart ziet. Maar tegelijkertijd hebben ze door de uitzending van de reportage en door de blog van K plots het gevoel dat ze bestaan. Plots stellen ze iets voor. Plots staan ze ergens voor.

En personage J, ja. Het thema dat het verhaal(tje) gaande houdt, is de dynamiek van een groep . De kleine onenigheden over relatief grote dingen. En dat ook die wel weer opgelost raken. Maar de groep valt uit elkaar door iets belangrijkers; een zwangerschap. Vluchten kan dan niet meer. Door een zwangerschap schrijf je je in in een systeem waar je in moét meedraaien. En dat is het begin van het einde natuurlijk. Toch voor de Gevoelige Mensen.

Hoe zat het met de samenstelling en dynamiek van jouw Gevoelige Mensen-groep?
Ik ging sowieso iets maken met Youri, een van onze vaste BZB-muzikanten. Met actrice Sara erbij kreeg ik dan de ploeg van onze strip-met-soundtrack Weer Over Naar Jou, een compacte ploeg waarmee ik goed kon samenwerken. Kristof heb ik erbij gevraagd omdat ik graag met video wilde werken en omdat ik dan ook een extra stem had. 

Waarom maakte je eerst een luisterspel en dan pas een voorstelling?
Het was al lang een droom van mij en Youri om een plaat te maken. Ik vind het geweldig iets te maken dat blijft bestaan. Iets dat mensen ontdekken en herontdekken, dat mensen elkaar kunnen aanraden. Ook wilde ik graag een ander soort repetitievorm uittesten. Door zelf mee te spelen, krijg je een totaal andere blik op wat je maakt. Bovendien wilde ik graag dat we allemaal zouden regisseren. Als je opnames maakt en je zet die op muziek, hoor je alle vier of het goed is of niet. Je neemt de beslissingen samen.

Een ander voordeel van deze manier van werken was dat we veel meer konden focussen op stem, muziek en klank. In de studio kan je makkelijker met geluidseffecten experimenteren dan in een theaterzaal. We wilden pas de vloer op als de tekst en muziek echt goed zaten. En dan ging het puur om een vorm zoeken. Daarbij heeft Stijn Devillé ons erg goed geholpen.

Die vorm is heel specifiek; je kijkt als het ware naar een DJ-set.
Een ruwe vorm past er gewoon bij. Ik houd niet van theater dat te veel ‘des theaters’ is, met grote gebaren enzo. Ik wil geen volmaakte illusie optrekken, het moet niet allemaal groots opgezet of ultraprofessioneel zijn. Het moet vooral een hart hebben. Wat ik altijd nastreef, is iets creëren met zo weinig mogelijk, maar allemaal functionele middelen. Het mengpaneeltje, de kabels, de sampler: alles wordt gebruikt. Ik wou ook het contrast maken tussen de ruwe enscenering en het detail. Daarvoor was die sampler erg belangrijk: hij gaf ons speling in het tekstzeggen en liet ruimte voor details die de lijn van het verhaal doorkruisen.

Het verhaal is opvallend eenvoudig.
Mijn basisbedoeling was een tekst te schrijven die vooral acties opsomt. Normaal gezien schrijf ik graag heel gedetailleerd en moet op elke actie reflecterende commentaar komen. Maar hier gebeurt dat niet. Emoties worden ook niet benoemd. Zo is er heel veel ruimte voor de muziek, om bijvoorbeeld geweldig melancholisch te doen.

Je maakt niet alleen ruimte voor muziek, maar ook voor film. Vanwaar die keuze?
Bij Dansen Drinken Betalen en Roadmovie had ik ook met video gewerkt en dat beviel me. Film is bovendien de vorm die het einde van het verhaal het best vertelt. Film illustreert het best de stroomversnelling waarin het verhaal terecht komt, zeker in combinatie met de steeds heviger wordende muziek. Ik vind het ook fascinerend dat een enscenering kan verglijden van één persoon met een sampler naar vier mensen met veel muziek en af en toe videoflarden, tot film. 

De voorstelling speelt dit najaar in M, in combinatie met de tentoonstelling ‘Victimes de la Passion’ van Robert Devriendt. Een goede koppeling?
Het is tof om in M te staan, een verrassende plek. En ik hoop dat er wat raakpunten gaan zijn met de tentoonstelling Victimes de la Passion. De titels corresponderen toch al een beetje. Al zijn de Gevoelige Mensen niet echt slachtoffers van hun passie. Wel denk ik dat het potentieel gepassioneerde mensen zijn. Alleen zijn ze het zelf beginnen wantrouwen.  (pauze) Ik heb grote sympathie voor de personages, maar ik vind ze toch lachwekkend.  Het zijn toch losers eigenlijk hé. (lacht)